De coronapandemie veroorzaakte een brede golf van verlies en zet onze samenleving op losse schroeven. De afstandsmaatregelen holden ons gevoel van verbinding uit. De vraag naar symbolen en rituelen is groot. Er was nood aan een plek waar we verbinding kunnen voelen, samenhorigheid en troost. Zo is het idee voor de Onumenten ontstaan! Bas Smets ontwierp intussen 6 unieke cirkelvormige gedenkplaatsen. Samen vormen ze een reeks van troostplaatsen, een verbonden netwerk van stilteplekken voor bezinning en rust, maar ook voor ontdekking en ontmoeting in de open lucht.
De Onumenten kwamen tot stand naar een idee van Uus Knops en in nauwe samenwerking met Katrien Boogaerts van Kunstwerkt vzw, Moving Closer en Bureau Bas Smets. Onderstaande info is in afwachting van de website onumenten.org.
De naam ‘Onument’ is bewust gekozen door Uus Knops: lichter, luchtiger en minder massief dan monumenten, met de symbolische en cruciale beginletter O. Het is een open en uitnodigend woord. Ook alle Onumenten willen uitnodigend zijn en zijn daarom ook vrij toegankelijk. Onumenten nodigen uit tot het organiseren van momenten, evenementen, rituelen, die stil of luid, klein of groots, samen of alleen kunnen worden beleefd.
De inspiratie vonden we dicht bij huis: het gekende herdenkingsmonument in het Zoniënwoud van de hand van landschapsarchitect Bas Smets. Ook toen was de aanleiding een shock voor onze maatschappij: de aanslagen in Brussel in 2016.
Het vertrekpunt van elk Onument is een cirkel. De cirkel verliest 5 van zijn boogelementen door de verstoring veroorzaakt door de interactie met zijn omgeving. De overblijvende 13 elementen bakenen een imperfecte ruimte af als plaats van herinnering. Het aantal verwijst naar de eerste dag van de lockdown in maart 2020. Elk element is gemaakt uit hoogwaardig beton, gerealiseerd met steenaggregaten specifiek gekozen voor elke plek. Alle elementen zijn perfect horizontaal en onthullen zo de topografie van de site. Iedere module is 60 cm breed en heeft een variabele hoogte van minimaal 40 cm, zodat het ook als zitbank gebruikt kan worden.
Foto: Ellen De Vleeschhouwer
Met de Onumenten lanceren we een nieuw woord en een nieuwe conceptuele vorm als aanzet om op een nieuwe manier om te gaan met rouw. Die nieuwe manier is er een van openheid, openheid naar elkaar en in de open lucht, met optimisme. De dood moet niet langer weggeduwd worden in het achterste kamertje of in een funerarium. De rouwende moet zich niet langer terugtrekken in zichzelf en in de cocon van zijn huis. Nee, er is nu een bijzondere plaats waar je naartoe kan. Een Onument is als een zwarte rouwband die nu uitnodigend in de natuur ligt. Die nieuwe taal, die aanzet en uitnodigt tot meer openheid en verbinding, dat is de essentie van een Onument.
Foto: Ellen De Vleeschhouwer
Onument
Kortrijk
Het eerste Onument werd ingehuldigd op 20 juni 2021. Het ligt prachtig ingebed in het groen aan de voet van begraafplaats Hoog Kortrijk en bij Crematorium Uitzicht. Het Onument biedt een ver uitzicht tot aan de einder. Je kan hier wandelen richting water en groen. Maar bovenal kan je hier zijn en zitten.
‘Dit is de plek waar ik elke week kom landen. Dan schrijf ik in mijn dagboekje naar mijn overleden man en breng hem op de hoogte van de afgelopen week. Ik voel me daar en dan telkens heel verbonden met hem. Op zijn verjaardag komen we hier met de hele familie, met een groot deken en een picknickmand.’
Het Onument van Kortrijk bestaat uit 13 zitelementen in een betonmix met gepolijste Noorse smaragdgroene emerald. Het Onument is doorbroken door een wilgenbosje en een beek.
Adres: Ambassadeur Baertlaan 5, 8500 – Kortrijk
Onument
Gent
Het tweede Onument werd ingehuldigd op 13 maart 2022, exact 2 jaar na de eerste lockdown in de coronapandemie.
Dit Onument is gelegen in een natuurgebied in Drongen dat nog omgevormd zal worden tot natuurbegraafplek. Zo kan het Onument ook gebruikt worden om een afscheidsceremonie aldaar te laten plaatsvinden, of om mensen die ter nagedachtenis van hun dierbare zich graag even zetten. Ook voor de fietsende of wandelende passant of bewuste bezoeker is het een plaats in een open ruimte met seizoensbloemen waar je verbinding kan voelen met wie je mist, met elkaar en met de natuur.
‘We hebben op het Onument een emmer met asters gezet. Aster is ook de naam van ons zoontje dat helaas veel te vroeg overleden is. Ieder die steun of troost kon gebruiken, mocht een bloem meenemen naar huis. Via het mailadres dat op de emmer stond, hebben we ouders leren kennen die ook afscheid moesten nemen van hun kindje. Voor ons is het niet aan de crèche, maar aan het Onument dat we andere ouders leerden kennen.’
Het Onument van Gent bestaat uit 13 zitelementen in een betonmix met zwarte Belgische granulaten uit Malmédy.
Adres: Heiebreestraat 72, 9031 - Gent
Onument
Lommel
Dit Onument werd onthuld op 1 november 2022. Het kreeg een plek in het zachte mos onder statige dennenbomen in het rechterdeel van de begraafplaats. De zandgekleurde cirkel ligt er hoopvol en uitnodigend bij voor iedereen die een bezoek brengt aan de begraafplaats of aan het crematorium.
In deze betonmix werd de kenmerkende Lommelse zandkleur bekomen door de combinatie van Lommelzand met gepolijst Taunus kwartsgrind dat werd ontgonnen in de buurt van Limburg an der Lahn. De cirkelschikking van de 13 zitelementen is bepaald door de bomen en hun wortels.
‘Mijn moeder is gecremeerd hier naast het Onument. Haar assen zijn verstrooid. Voor mij is het Onument de plek waar ik kan landen en waar ik herinneringen kan ophalen aan mama. Ze hield zelf ook zo van even zitten op een steen onderweg als we gingen wandelen.’
Adres: Norbert Neeckxlaan 156, 3920 - Lommel
Onument
Aarschot
Dit Onument werd onthuld op 3 december 2022 op een heuvel naast de stad, de plek waar Aarschottenaars vroeger rust en ontspanning kwamen zoeken. Onder de kruinen van de bomen kan je dat nu opnieuw, gezeten op dit Onument. De ideale plek om de hectiek van de dag te ontstijgen en herinneringen op te halen aan wie we missen.
Wat is er typischer aan Aarschot dan de ijzerzandsteen? Het was een hele klus, maar men is erin geslaagd dit zachte gesteente te breken en zeven naar wens en te verwerken in de betonmix, resulterend in deze unieke en warme kleur. Ook hier is de cirkelschikking van de 13 zitelementen bepaald door de bomen en hun wortels. Hun bladerdak kleurt in de herfst prachtig in combinatie met het diep roodbruine Onument.
‘Ik ben mama van een sterrenkindje. Samen met een andere mama van een sterrenkindje hebben we de gewoonte om regelmatig te gaan wandelen. De berg op naar het Onument, en dan in stilte wat uitrusten, om dan te vertellen aan elkaar hoe we onze kindjes missen, het doet altijd weer deugd.’
Adres: Orleanstoren, 3200 – Aarschot
Onument
Leuven
Op 13 maart 2024, vier jaar na de eerste lockdown, werden de Onumenten van Leuven en Brussel ingehuldigd. Het Onument van Leuven ligt midden in de natuur in Egenhoven, aan de rivier de Voer. Denkend aan de metafoor dat rouwen varen is heen en weer tussen de verliesoever en de hersteloever, kan je je voorstellen hoe symbolisch het is om hier, aan dit Onument, op jouw verliesoever herinneringen op te halen en deugddoende gesprekken te ‘voeren’. De cirkel die bestaat uit 13 aaneengesloten zitelementen is hier doorbroken door de bocht van de rivier.
De betonmix in Leuven kent een bijzondere en unieke symboliek! Hier werden oude grafzerken van de begraafplaatsen van Leuven gefragmenteerd en deze granulaten werden verwerkt in de betonmix. Deze circulariteit van het oude dat nieuw leven krijgt, in een monument dat ons in het leven doet stilstaan bij de dood is uniek, en kent al navolging.
“We kwamen samen aan het Onument voor een o-nú-moment met mijn broer en zus terwijl onze kinderen paardenbloemen plukten. We lieten enkele van deze ‘gele stippen’ te water om onze mama en hun oma te eren. Het uiteinde van de open cirkel lijkt over te gaan in de rivier, richting de zee. Mooier kan het niet zijn! Zeker toen het ook regende en de regen de waterloop voedde. Wat een circulariteit!”
Adres: Kapeldreef 46, 3001 - Leuven
Onument
Brussel
Ook op 13 maart 2024, op die symbolische dag, werd het Onument van Brussel ingehuldigd. Aan de andere kant van de stad in het Zoniënwoud ligt het monument ter nagedachtenis van de slachtoffers van de terroristische aanslagen in Brussel, dat mede de inspiratie vormde voor de familie van Onumenten. De ligging aan deze kant van de stad, in het Ossegempark aan de voet van het Atomium, is niet toevallig. Een park is emblematisch geworden voor de verschillende fasen van inperking tijdens de coronacrisis, maar nog de enige plek waar we elkaar konden zien!
Voor het Onument van Brussel heeft Bas Smets gekozen om alle zitelementen afzonderlijk te plaatsen, als een soort van neutrale centraal gelegen basis waaruit de andere Onumenten verspreid in het land zijn ontstaan. Het bladerdek zorgt voor een prachtig en steeds variërend lichtspel op het Onument, met een betonmix met blauwe hardsteen, refererend naar de betonmix van het monument in het Zoniënwoud. En zo … is de cirkel… rond…
“De drukte van de stad verlaten om hier in het bos stil te komen staan, of eigenlijk stil te komen zitten, doet me zoveel deugd. De natuur die je hier volop omgeeft toont hoe het leven bestaat uit leven en dood. Dat helpt in mijn verdriet.”
Adres: Loopbruglaan, 1020 - Brussel
