NOV 2021 - OKRA MAGAZINE
Tekst Dominique Coopman // Foto’s Lieven Van Assche
Joris Hessels is acteur en tv-maker. Mensen op hun gemak stellen, is zijn lang leven en zijn groot talent. “Hoe is ‘t,” vraagt hij. En voor je het weet, ben je aan het vertellen. Hoe moeilijk ook je verhaal, Joris slaat een arm om je heen en hij luistert. Empathie ten top. Uus Knops is ook luisteraar. Als psychiater slaat ze een figuurlijke arm om mensen heen. Ze is verdrietdokter, zo je wil. Uus schreef het beklijvende ‘Casper – een rouwboek’ over de dood van haar broer en over hoe je kunt rouwen. En ze schreef ‘Op afstand nabij’, over hoe in rauw verdriet ook schoonheid schuilt. Nu is er ‘Een klein afscheid’ van Joris en Uus samen. Een klein afscheid, omdat alle afscheid klein lijkt tegenover dat ene grote afscheid, de dood. “Maar ook afscheid nemen van mensen die er nog wel zijn, een klein afscheid, kan groots aanvoelen”, zeggen Uus en Joris. Voor het boek deed Joris veertien diepte-interviews. Uus nam de nabeschouwing voor haar rekening.
Kunnen jullie zelf gemakkelijk afscheid nemen van mensen? Van iets?
Joris: “Ik ben iemand die van nature heel slecht afscheid kan nemen. Ik beleef alle theater- en tv-projecten zoals ik op kamp ging met de jeugd beweging. Op het einde is het lastig om iedereen dag en tot ziens te zeg gen. In het eerste jaar van het tv programma De Weekenden had ik het bijzonder lastig. De mensen met wie je op weg gaat kruipen onder je vel. In de reeks deed Kris De Pauw mee. Hij kreeg kanker en is gestor ven. Ik denk bijna elke dag aan hem. Zeker als ik op weg naar Brussel in Affligem passeer. Je kan dat geen klein afscheid noemen. Al is het ook niet mijn grootste verdriet, want niet te vergelijken met wat de kinderen doormaakten. En toch heb ik het moeilijk, om een bladzijde om te slaan.”
Uus: “Ik ben ook niet goed in afscheid nemen. Als ik vroeger terugkwam van een scoutskamp, huilde ik een week lang, in plaats van blij te zijn dat we zo’n mooi kamp hadden gehad. Ik heb nog veel vrienden uit mijn scoutsperiode, mijn vrijwilligerswerk, mijn vakantie jobs. Ik wil die bijhouden.
Elk afscheid kan lastig zijn, niet alleen een overlijden. Klein of groot, zelfgekozen of niet, schijnbaar onschuldig of heel ingrijpend. Elk afscheid verdient onze aandacht. Attenderen, accepteren en accentue ren, zijn drie kernwoorden die ik daarbij hanteer. In alle mogelijke nuances. Het verlies van een vriend schapsrelatie kan meer pijn doen dan een overlijden. Het belangrijkste is dat je erbij kan stilstaan. Wat betekent het voor mij? In welke mate kan snoeien ook doen groeien?”
Ik beleef alle theater- en tv projecten zoals ik op kamp ging met de jeugdbeweging. Op het einde is het lastig om iedereen dag en tot ziens te zeggen.
- Joris Hessels
Wat is jouw grootste verdriet? Hoe ben je daar zelf mee omgegaan?
Uus: “Het verlies van mijn broer Casper waar we geen afscheid van hebben kunnen nemen. Maar die snoei betekende ook groei. Het ver lies was heel heftig. We hebben eerst verwoed gezocht, gehoopt, gevreesd. Dan gerouwd, op zoek naar herstel – ik ging hard dansen, heb mijn opleiding verder gezet, ben getrouwd, heb kinderen gekregen – maar heb met mijn bootje ook vaak aangemeerd aan de verliesgerichte oever. En nog. 23 november, zijn overlijdensdatum, is mijn dag altijd en helemaal aan Casper gewijd. Of ik ga, wanneer ik bij mijn ouders ben, naar het kerkhof. Laatst was ik met mijn dochter op de kamer van Casper. Ze zag hem op een foto op een paard. Heeft Casper nog paard gereden, vroeg ze.”
Het verlies van een vriendschapsrelatie kan meer pijn doen dan een overlijden.
- Uus Knops
Joris: (denkt lang na) “Mijn grootste verlies is sowieso mijn scheiding. Ik wil vaak sorry zeggen, sorry dat ik niet perfect ben. Na mijn scheiding ben ik in therapie gegaan, eerst zeer intensief, daarna iets minder. Uit elkaar gaan is een proces, waarbij ik op vandaag nog altijd naar de juiste balans zoek. Tegenover de mama van Oscar, maar ook tegenover mijn nieuwe partner Evelien waar ik – qua kinderen – in een recordtempo van één naar vier ging, en daar ook niet altijd de beste versie van mezelf ben.”
Uus, welke nabeschouwing zou jij maken bij zo’n scheiding?
Uus: “Bij een scheiding zit aan het afscheid nog altijd een factor van je eigen handelen. Dat heb je ook bij zoiets complex als zelfdoding. Ook daarin zoeken mensen hun aandeel. Had ik iets kunnen doen? Iets kun nen voorkomen? Verlieservaringen waarin we al dan niet echt iets kon den doen, geven ons veel stof tot nadenken. En tot wroeten, soms tot in het oneindige. Waarbij de uit komst niet verandert. Het enige wat kan, is dat je eruit leert voor de toekomst.
"We zijn allemaal gewone mensen die gewoon hun best doen, en dat is al heel wat.”
- Uus Knops
Ben jij al vaak met de dood gecon fronteerd, Joris?
Joris: “Nee. Hout vasthouden. Nu ja, mijn grootouders zijn er niet meer. Met de meesten had ik niet zo’n sterke band. Wel met mijn groot moeder aan moederskant, die is in 1994 gestorven. Dit jaar ben ik mijn grootmoeder langs vaderskant verloren, zij was 99 jaar. Ik ben wel bezig met het ouder worden van mijn ouders. Ze zijn nu allebei 77 jaar. Hoe het gaat met hen? Goed eigenlijk. Mijn vader gaat nog met Intersoc naar Zwitserland. Maar van zodra hen iets mankeert, denk ik, oei … het kan snel achteruitgaan. Ik hoop de gesprekken die ik doe met andere mensen, ooit met hen te kunnen voeren. Hen te vragen wie ze zijn. Waarvan ze droomden. Of die dromen ook uitgekomen zijn. Waar ze nog mee zitten. Ik denk dat mijn moeder heel erg zit te wachten op zo’n gesprek. Die zit al klaar op het terras bij wijze van spreken.”
Afscheid nemen is ook groeien, komt in het boek aan bod. Wat zou je zelf vertellen over je eigen groei proces van de afgelopen jaren?
Joris: “Ik ben acteur geworden om al spelend een antwoord te vinden op de vragen van het leven, en om emoties te kanaliseren tot schoon heid. Ik heb het talent om mensen op hun eigen gemak te stellen, en dat troost me. Ik vind veel troost in het feit dat mensen zo openhartig zijn. Dat heeft soms een keerzijde in mijn Messias-complex, de wil om kost wat kost te willen helpen. Als ik iemand tegenkom die het moeilijk heeft, denk ik: ‘Ik ga die wat water geven, want wat aandacht krijgt, groeit.’ Maar je kunt zoveel water geven aan mensen, dat je jezelf ver liest. Ik ben een eeuwige ja-zegger. Maar als je altijd ja zegt, heb je op een bepaald moment zoveel bordjes in de lucht, dat je er wel eentje moet laten vallen.”
Uus: “Ik denk dat ik een geslaagd proces van snoeien en groeien ach ter de rug heb. Ik heb er wel dik tien jaar over gedaan. Tot ik Casper – een rouwboek schreef, en de rol heb aangenomen om anderen te vertel len, inspireren en informeren, over hoe je met verdriet kunt omgaan. Iets waarin ik ook ben gegroeid is mildheid voor mezelf en de mensen rond mij. We zijn allemaal maar gewoon mensen die allemaal gewoon hun best doen, en dat is al heel wat. Toch durf ik meer. Ik durf mensen aan te spreken. Ik durf nieuwe initiatieven op de kaart te zetten.”
Is dat een bewuste keuze?
Uus: “Ik zou als psychiater in een ziekenhuis kunnen werken, waar ik meer geld zou verdienen. Maar ik beperk mijn consultaties, schrijf boeken en geef voordrachten over omgaan met verlies, en krijg in ruil onbetaalbare dingen zoals om 15u30 aan de schoolpoort staan voor mijn kinderen. Af en toe krijg ik ook een cadeau, een opsteker om door te gaan, als iemand zegt ‘had ik jouw boek Casper. - een rouwboek niet gehad, dan had ik nooit zo ver in mijn rouwproces gestaan als nu.’”
Joris, welke van de veertien verhalen die je hebt neergepend, heeft jou het meest geraakt?
Joris: “Je mag mij echt niet doen kiezen. Ik denk wel als eerste aan … (somt op) die bedrijfsleider met drie kinderen die na een jaar moest afscheid van een au pair. De Irakese jongen van 13 die gevlucht was uit zijn moederland. De psychiatrische verpleegkundige die met haar team afscheid moest nemen van jongeren. De vrouw die afscheid neemt van haar man die jongdementie heeft. De jonge vrouw van 29 jaar, in de bloei van haar leven, die een ongeluk veroorzaakt waarbij iemand sterft.”
Wat heb jij als rouwexpert toegevoegd aan de verhalen van Joris, Uus?
Uus: “Ik heb geprobeerd reliëf te brengen in de verschillende soorten afscheid. Er is het professioneel afscheid. Je verandert van werk. Dat is een eigen keuze. Maar het betekent ook dat je afscheid neemt van je vorige collega’s. Maar je kunt ook ontslagen worden. Hoe ga je daar mee om? Hoe kan je dat accepteren? In de verhalen neemt de vrederechter afscheid van de jongeren die in haar hart waren gekropen, de psychiatrische verpleegkundige van haar patiënten. Afscheid nemen van je werk doe je ook als je op pensioen gaat.
Er is het afscheid van een vriend. Vrienden zijn elkaars supporter, partner in crime, steun en toever laat, trooster, therapeut, geweten, gezelschap, enzovoorts. Een breuk met een vriend kan meer verdriet doen, dan het overlijden van een familielid. Er is ook het familiaal afscheid. Scheiden doet lijden. Maar de persoon in kwestie is er nog. Zolang je in de pudding roert, komt er geen velletje. Bij een overlijden, komt er een punt. Als je breekt met een familielid gaat daar een heel proces aan vooraf en volgt heel vaak nog lange weg van kwaadheid en onderliggende emoties als verdriet, onmacht, angst, ontgoocheling, schuldgevoelens. Vaak ook heimwee. Ik vertelde al over het verdriet na mijn scoutskampen. Ik heb dat, mijn kinderen hebben dat ook.
In het boek zit ook figuurlijk afscheid, een afscheid van wie je bent. Bea neemt afscheid van de periode met haar man voor hij jong dement werd.
Ik hoop ooit ook mijn ouders te vragen waar ze van droomden en of die dromen zijn uitgekomen. En waar ze nog mee zitten. Ik moet er tijd voor maken, mijn moeder zit al klaar op het terras bij wijze van spreken.” Joris Hessels
De jonge Irakees die hier op zijn dertiende aankwam, moest afscheid nemen van zijn moederland. De jonge vrouw van 28 die een dodelijk ongeval veroorzaakte, moet afscheid nemen van wie ze was voor dat ongeval. Alle begrip dat je niet alles kort kan samenvatten, dan was het boek niet nodig geweest, maar wat moeten we doen, in een afscheidsproces? Als ik het heb over rouwen, gebruik ik graag twee adviezen die telkens uit twee termen bestaan. Enerzijds benoem ik het belang van erkennen en verkennen, anderzijds het proces van balanceren tussen activeren en accepteren. Die principes zijn niet alleen van toepassing op rouw na een overlijden, na een groot afscheid dus, maar ook bij het omgaan met een klein afscheid. Natuurlijk voelt de vrouw van 28 die een dodelijk ongeval veroorzaakte zich schuldig. Rouw begint bij het erkennen van je gevoelens. En het verkennen wat dit met jou doet. Daarna schoot ze in actie. Ze heeft geprobeerd de familie van het slachtoffer te ontmoeten. Die heeft haar uitgestrekte hand aangenomen. Nu moet ze accepteren dat haar leven in een fractie van een seconde veranderd is. Wat als de familie die hand niet had aangenomen en kwaad was gebleven? Dat is hun keuze, dan had zij dat te accepteren.
Slotvraagje Uus, heb jij het geheim van afscheid nemen ontrafeld en heb je het nu zelf niet meer nodig te rouwen, of een luisterend oor te vinden?
Wel, in tegendeel, ik heb zelf ook nood aan erkenning en aan een luisterend oor! Ik ben mij er misschien zelfs nog bewuster van dan voor heen. Ik probeer altijd te zoeken hoe ik actief kan omgaan met momenten van klein afscheid in mijn leven, en wat ik op dat vlak kan veranderen of moet accepteren. Ook met de kinderen proberen mijn man en ik het thema afscheid niet uit de weg te gaan. Al zou ik het niet erg vinden mocht het afscheid bij logeren wat vlotter gaan en ze minder last van heimwee zouden hebben!